شرکت های دانش بنیان یکی از مهمترین ابزارها و روش ها برای توسعه اقتصاد مبتنی بر علم و دانش می باشد. این مقاله به بررسی گذشته، حال و آینده شرکت های دانش بنیان از نگاه یک شرکت کارگزاری که سالها با شرکت های نوپای فناورانه کار کرده، می پردازد.
خلاصه
شرکت های دانش بنیان یکی از مهمترین ابزارها و روش ها برای توسعه اقتصاد مبتنی بر علم و دانش می باشد. موضوع شرکت های دانش بنیان، موضوعی جدید در اقتصاد کشور است که گام های ابتدایی آن در کشور برداشته شده و نوید آینده ای روشن برای اصلاح اقتصاد را میدهد. برای رسیدن به سهم 20% این اقتصاد در آینده 10 سال آینده کشور، گامهای بسیار زیادی باقی مانده و نیازمند تلاش همه جانبه عوامل مؤثر است. این مقاله به بررسی گذشته، حال و آینده شرکت های دانش بنیان از نگاه یک شرکت کارگزاری که سالها با شرکت های نوپای فناورانه کار کرده، می پردازد.
گذشته :
تا سال ۹۱، به دلیل عدم تعریف مکانیزم دانش بنیان، در برابر یک فکر، ایده و فناوری خوب برای حل مشکلات کشور معمولاً یکی از سه راه زیر وجود داشت:
- تلاش برای تجاری سازی به صورت شخصی و انفرادی (مشابه با تأسیس شرکت های معمول دیگر)
- ثبت اختراع و شرکت در جشنواره های مختلف برای پیدا کردن حامی
- رها کردن ایده و به امور سهل تر و بی دردسر مشغول شدن در حوزه پژوهش کشور
در عمل، نتیجه این راه ها منجر به رشد جنبه علمی دانشگاه ها و مراکز علمی کشور شد. تعداد مقالات علمی و ضریب تاثیر آن ها بالا و بالاتر رفت و رتبه علمی کشور اکنون در برخی حوزه های علمی تک رقمی است. در بعد اقتصادی و نتیجه عملی این مقالات و پژوهشها در کشور، نتایج به قدری ناچیز بود که به جز چند دانشگاه مادر، کسب درآمد از فناوری برای بسیاری از مراکز تقریباً تعریف نشده است.
حال :
امروز حدود ۴ سال از عمیق شدن و اجرایی شدن موضوع شرکت های دانش بنیان در کشور می گذرد. امروز یک راه بسیار روشن برای ایده ها و فناوری ها باز شده است (راه حلی به نام شرکت های دانش بنیان). امروز در برابر هر ایده و فناوری نو می توانیم این راه را به فناور نشان دهیم. در ۴ سال گذشته این اتفاقات رخ داده است:
- حدود 3000 (سه هزار) شرکت دانش بنیان در کشور ایجاد و یا شناسایی شده است.
- ارزش افزوده حاصل از شرکت ها، سال به سال در حال افزایش است.
- روزنه های صادرات در برخی از محصولات ایجاد شده و روز به روز توسعه بازار آنان و محصولات صادراتی فناورانه در حال افزایش است.
- یک همگرایی اجتماعی برای حمایت و هدایت این شرکت ها در کشور به وجود آمده است.
- یک متولی مشخص در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکیل شده است.
به رغم این رخدادها، شرکت های دانش بنیان فعلی و آتی، با چندین مشکل اساسی روبه رو هستند. از جمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرکتهای دانش بنیان پس از تأیید به حال خود رها می شود.
- نیمی از شرکت ها، نو پا هستند که بیشتر آن ها یا فروشی تجربه نکرده اند و یا فروش محصول را بلد نیستند.
- برخی حمایت ها، اصلا حمایت نیست و تنها یک استثناء حمایتی است.
- نقش واحدهای مشاوره، بروکرها و ... بسیار کمرنگ و در حد کارگزاری ارزیابی دانش بنیان است.
- در حالی که نهادهای متولی از شرکت های دانش بنیان انتظار ساختاری ارگانیک و فناورانه دارند، ولی خود ساختاری بروکراتیک و اداری دارند.
- شرکت های دانش بنیان هیچ ارتباط و شناختی نسبت به شرکت های در حوزه های کاری خود و یا منطقه خود ندارند.
به عبارت بهتر، شرکت های دانش بنیان با چالش های زیر روبهرو هستند:
- ساختار درونی شرکت ها
- ساختار کارگروه دانش بنیان
- ساختار حمایت ها و مراکز حمایتی
- ساختار بروکرهای خصوصی
آینده :
طی ۹سال آینده تا افق ۱۴۰۴ باید سهم اقتصاد دانش بنیان در کشور را از ۲% فعلی به 20% برسانیم. به عبارت بهتر طی ۹ سال سهم این اقتصاد را ۱۰ برابر کنیم یا ساده تر، سالانه 30% نسبت به سال قبل رشد داشته باشیم. برای رسیدن به این هدف که عدد بزرگی است که تنها راه تحقق، پویایی سیستم دانش بنیان است و به هیچ عنوان با ساختارهای ثابت محقق نخواهد شد.
در پست های بعدی مقاله، مجموعه هایی از پیشنهادات برای بهبود در آینده شرکت های دانش بنیان در 4 حوزه، کارگروه دانش بنیان، خود شرکت ها، متولیان حمایت دانش بنیان و کارگزاران این بخش ارائه شده است. همچنین در بخش پایانی مقاله نیز تجربیات برخی کشورها برای حمایت از شرکت های فناوری و صنایع کوچک نیز بیان شده است.
نویسنده : دکتر مرادی
[1] دکتری مهندسی مکانیک، کارگزار فن بازار قم (مرکز رشد دانشگاه قم)